معضل چاقی

یکی از دغدغه‌های مهمی که همه ما کم و بیش با آن درگیر هستیم، معضل چاقی است
من الان چه جوری ام؟!


سراغ درد دل هر کسی که می‌روی با معضل چاقی، مستقیم یا غیر مستقیم درگیر است. یکی خود چاق است و دیگری اطرافیانش، یکی سراغ رژیم و کلاس‌های لاغری می‌رود و دیگری به امان خدا رهایش کرده است، یکی حتی در مهمانی هم چشم بر انواع غذاهای خوشمزه می‌بندد و دیگری یک امشب به خود مجوز خوردن می‌دهد، یکی ادعا می‌کند شکمش اعتبار بازار است! و دیگری از خجالت بزرگی شکم دور فامیل را خط کشیده است. خلاصه نقل و بحث همه محافل به ویژه خانم‌ها لاغری و عوارض و مشکلات مرتبط با آن است. متاسفانه یکی از معضلاتی که امروز جامعه جهانی را گرفتار خود کرده، چاقی است. چاقی یک بیماری است که بر اساس تعریف علمی ارایه شده توسط انجمن بین المللی مبارزه با چاقی، معیار آن شاخص توده بدنی (BMI:Body Mass Index) است که بر اساس آن نسبت وزن (به کیلوگرم) را به مجذور قد افراد (به متر) محاسبه می‌کنند. اگر شاخص توده بدنی یک فرد بیشتر از 30 باشد اضافه وزن دارد و چاق محسوب می‌شود.
بروز چاقی
اساس چاقی به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد که یکی از مهم‌ترین این فاکتورها بحث ژنتیک است. پدر یا مادر اگر چاق باشند قطعا بچه‌ای که متولد می‌شود در آینده دچار بیماری چاقی خواهد شد. بهتر است بدانید جنبه ژنتیک اهمیت دارد. مساله دیگری که اهمیت بیشتری دارد شیوه زندگی فرد است که آیا فرد در شیوه زندگی خود باعث می‌شود زمینه ژنتیک در خودش ظهور پیدا کند؟ امروزه با توجه به مصرف غذاهای پرکالری و کم حجم غذاهایی مانند فست فودها، شکلات، بستنی و حتی اسنک‌هایی که استفاده می‌شوند باعث می‌شود شخص در حجم کمتر کالری بالاتری را دریافت کند و اضافه وزن در فرد ایجاد شود. همچنین سوخت و ساز و فعالیت افراد بسیار مهم است، یعنی هر چقدر تحرک کمتر باشد باعث چاقی بیشتر فرد می‌شود. امروزه به‌خاطر زندگی‌های ماشینی، تحرک کمتر و نداشتن ورزش‌های منظم این افزایش وزن کاملاً به صورت یک معضل در جامعه خودنمایی می‌کند. پس دو فاکتور مصرف غذاهای پرکالری و نداشتن ورزش و فعالیت کافی، عوامل اصلی چاقی در جامعه امروز است.
چاقی و خواب
چاقی باعث اشکال در سیستم تنفسی و خرخر کردن و قطع تنفس شخص در طول خواب می‌شود. این باعث می‌شود که فرد در طول شب خواب منظمی نداشته باشد و منجر به بدخوابی یا بی‌خوابی شخص شود و صبح خسته از خواب بیدار شود و در طول روز مرتباً خواب آلود باشد. محققان دریافته‌اند که کاهش وزن، کاهش شاخص توده بدنی و از همه مهم‌تر کم کردن چربی ناحیه شکم از طریق رژیم غذایی یا ورزش یا هر دو این عوامل، موجب بهبود چشمگیر در کیفیت خواب افراد می‌شود. می‌توان گفت، چاقی و بی‌خوابی ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. همچنین چاقی باعث بروز اختلالات خواب از جمله ایست تنفسی، بی قراری هنگام خواب، خواب زیاد، بی‌خوابی، خستگی روزانه و درنهایت اجبار به استفاده از داروهای خواب آور خوراکی می‌شود. از طرف دیگر کم خوابی یا بی‌خوابی هم باعث پرخوری و چاقی می‌شوند. بی‌خوابی با افزایش کالری‌های مصرفی در طول روز ارتباط دارد و افرادی که ساعات کمتری می‌خوابند در مقایسه با افرادی که خواب کافی دارند، میل بیشتری به خوردن غذا دارند و خطر ابتلا به چاقی در آنان بیشتر دیده می‌شود.
شروع مراقبت از کودکی
بعضی از جوان‌ها در کودکی هم چاق هستند و اضافه وزن دارند، این افراد در صورت عدم رعایت در آینده هم معضل چاقی را تجربه می‌کنند و این چاقی منجر به عوارضی می‌شود که حیات‌شان را به مخاطره می‌اندازد. آنها ‌وقتی پا به سن می‌گذارند و اضافه وزن دارند، دچار بیماری‌هایی مثل دیابت، فشارخون، ناراحتی‌های استخوانی و مفصلی می‌شوند که منجر به کاهش کیفیت زندگی و کاهش طول عمر خواهد شد. بنابراین امروزه چاقی به عنوان یک معضل و بیماری است که باعث یکسری امراض می‌شود و تمام درمان‌هایی که انجام می‌شود، بحث و هدف اصلی آن افزایش کیفیت زندگی این افراد و پیشگیری از خطرات و بیماری‌هایی است که در آینده بروز خواهد کرد.
از عوارض مهم چاقی می‌توان به پرفشاری خون، دیابت، اختلال در چربی‌های خون، بیماری عروق کرونر، سکته مغزی و قلبی، سایش مفاصل، توقف تنفس در خواب، سرطان، بیماری کبد چرب و بیماری کیسه صفرا و تخمدان پلی‌کیستیک اشاره کرد.
از سکته مغزی جلوگیری کنید!
هر چه وزن بیشتر شود بافت چربی بیشتر خواهد شد، این بافت‌ها برای زنده ماندن به اکسیژن و سایر مواد غذایی نیاز دارند که باید توسط جریان خون تامین شود. هر چه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که روی سیستم گردش خون وارد می‌شود افزایش می‌یابد و‌ هرچه حرکت خون در سیستم گردش خون بیشتر شود فشار بیشتری بر دیواره سرخ رگ‌ها وارد می‌شود. علاوه بر این چاقی سطح هورمون انسولین در خون را افزایش می‌دهد که این هورمون علاوه بر کنترل قند خون باعث نگه داشتن آب و نمک در رگ‌ها و این نیز خود باعث افزایش حجم خون هم می‌شود. همچنین چاقی باعث تصلب شرائین و رسوب چربی در جدار سرخ رگ‌ها شده که می‌تواند سرخ رگ‌های مغزی را نیز درگیر کند و باعث تنگ شدن عروق مغزی شود. حالا اگر لخته خونی در این عروق باریک ایجاد شود می‌تواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خون در منطقه‌ای از مغز شده و سکته مغزی ایجاد کند. چاقی با فشار بر مفاصل به ویژه مفاصل زانو، ران و مهره‌های پایین کمر، باعث تخریب غضروف مفصلی شده و درد در مفصل و سفتی آنها افزایش می‌یابد.
شیوه درمان
در موضوع چاقی مهم‌ترین راه درمان، پیشگیری است. منظور از پیشگیری این است که کیفیت زندگی‌مان را اصلاح کنیم و در مصرف غذاها و فعالیت‌های روزانه خود، تغییر روش دهیم یا بازنگری کنیم. غذاهای‌مان را سوق دهیم به سمت غذاهای سالم و کم کالری و از خوردن غذاهای پر کالری و چرب امتناع کنیم و از طرف دیگر ورزش‌های متناوب و مداوم انجام دهیم. ورزشی مناسب است که باعث افزایش ضربان قلب و تعریق شود نه کارهای روزمره که باعث خستگی شخص می‌شوند. ورزش‌های مداوم مهم‌ترین عامل برای پیشگیری از بیماری چاقی است.
اگر شخصی به هر دلیلی به بیماری چاقی دچار شود، در قدم اول و اصلی باید شیوه زندگی خود را تغییر دهد. اما اگر فردی با درمان‌های مداوم و رژیم‌های متعدد بازهم به نتیجه مطلوب دست پیدا نکرد. از بیماری‌های متعدد رنج می‌برد، آنگاه پزشک متخصص براساس شاخص توده بدنی شخص، میزان غذا خوردن و عادات وی درمان‌های دیگری را مانند جراحی‌های باندینگ معده، اسلیو معده و بای‌پس معده را برای او درنظر می‌گیرد. اما باز هم در همه موارد شخص باید بداند قبل از هر کاری و انجام هر روشی بهتر است شیوه زندگی خود را تغییر دهد و در سبک زندگی گذشته‌اش تجدید نظر کند. همکاری بیمار در این موارد بسیار مهم است؛ زیرا در دراز مدت ممکن است تغییراتی دربدن رخ دهد و این امر باعث می‌شود که میزان اشتهای شخص بیشتر و دوباره شخص دچار اضافه وزن و چاقی شود، پس باید در مراقبت از خود تلاشی دوچندان را پیشه کند.
خواب کمتر از پنج ساعت در شبانه روز سبب افزایش وزن می‌شود، در حالی که هفت تا هشت ساعت خواب با کاهش وزن ارتباط مستقیمی دارد. بد نیست بدانید که خواب کافی در کنار فعالیت بدنی مناسب هنگام کاهش وزن، سبب کاهش بیشتر چربی بدن می‌شود.
چاقی و کبد چرب
متاسفانه در کشور ما 25 درصد کودکان و نوجوان‌ها اضافه وزن دارند. در بزرگسالان هم افراد چاق به‌ویژه کسانی که کمربند شکمی‌شان افزایش بیش از اندازه دارد عارضه کبد چرب به فراوانی دیده می‌شود. کبد چرب زمانی رخ می‌دهد که چربی دور کبد افزایش می‌یابد. کبد چرب سه مرحله دارد: ابتدا چربی دور کبد جمع می‌شود و در مرحله دوم سلول‌های التهابی در کبد ایجاد می‌شوند و در آخر کبد از کار می‌افتد. کبد چرب بدون علامت است، پس کسانی که چاق هستند و چربی خون‌شان بالاست یا دیابت و فشار خون دارند، معمولا باید مرتب تست‌ها و سونوگرافی کبدی انجام دهند. همچنین افرادی که دچار کبد چرب هستند بیشتر از سایرین در معرض بیماری‌های قلبی- عروقی و تصلب شرائین و مرگ ناشی از انفارکتوس قلبی و مغزی قرار دارند.
در درمان کبد چرب مساله اصلی تغییر شیوه زندگی یعنی کاهش وزن، ورزش و تحرک، مصرف کمتر چربی، مصرف بیشتر سبزیجات و میوه است. بهتر است که این تغییر شیوه زندگی از کودکی ایجاد شود و والدین از کودکی فرزند خود را به مصرف این رژیم عادت دهند.
نکته آخر
در درمان چاقی و لاغر شدن ‌باید تمرکز بر سلامتی باشد نه لاغر شدن. بهتر است به جای تمرکز بر رژیم غذایی تمرکزتان بر تغییر سبک زندگی باشد، که سلامتی شما را بهبود بخشد و باعث حذف عاداتی شود که منجر به چاقی شما شده است. برای کاهش وزن باید بیشتر از آنچه کالری به گونه‌ای که دریافت می‌کنید (کالری) بسوزانید با خوردن غذاهای سالم و کم کالری و افزایش تحرک‌ می‌توانید به این هدف برسید. به یاد داشته باشید که قدم‌های کوچک و آهسته خیلی با ارزش هستند و حتی کاهش 10درصد از وزن می‌تواند روی سلامتی شما اثر مستقیم داشته باشد. این نکته را هم به یاد داشته باشید، افرادی که تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی خود را به آهستگی انجام می‌دهند و به این تغییرات پای‌بند هستند، بیشتر از افراد دیگر شانس لاغر شدن دارند.
داروی معجزه آسایی در هیچ کجای دنیا برای از میان بردن چاقی و چاقی شکمی وجود ندارد. بسیاری از این دستگاه‌های لاغرکننده فقط جنبه تبلیغاتی دارند و حتی داروهایی که استاندارد هستند و مجوز دارند، به طور لحظه‌ای اثر گذار نیستند؛ یعنی باید ضمن رعایت رژیم غذایی سالم و تحرک بدنی کافی، از این داروها با تشخیص پزشک استفاده کرد. همچنین درباره دستگاه‌های کوچک کننده شکم نیز باید گفت مطالعه علمی در این زمینه وجود ندارد. حتی درباره لیپوساکشن هم فرد به تنهایی نمی‌تواند با انجام این عمل از چربی اضافه بدنش برای همیشه راحت شود، زیرا تناسب اندام جز با رعایت رژیم غذایی متعادل و داشتن تحرک بدنی کافی امکان‌پذیر نیست.
شیوه‌های سنتی کوچک کردن شکم به وسیله مصرف سرکه یا آب ولرم با آبلیمو، شیوه‌هایی تجربی است و پشتوانه علمی ندارد. وقتی این مواد اسیدی به صورت ناشتا مصرف شود به ویژه در کسانی که رژیم غذایی نامناسبی دارند و دستگاه گوارش آنها دچار اختلال است، مشکلات گوارشی آنها دو برابر می‌شود و گاه حتی پس از مصرف چند ماهه این مواد، شخص دیگر قادر به در پیش گرفتن یک رژیم غذایی عادی نیز نخواهد بود.درباره ماساژ شکم نیز باید گفت که این کار جنبه علمی ندارد و این روش در افراد گوناگون با اندام و با شرایط متفاوت قابل اجرا نیست؛ زیرا این روش از نظر علمی تایید و استاندارد نشده و از طرفی معجزه هم نمی‌کند و روش مقابله با چاقی بدون رژیم غذایی سالم و تحرک کافی جوابگو نخواهد بود.سعی کنیم سرعت خوردن غذا را کم کنیم، آهسته بخوریم تا مغز فرصت کند سیگنال‌های سیری را دریافت کند. کسانی هم که چاقی شکمی دارند سعی کنند تا حد امکان در ابتدای غذا سالاد و سبزیجات بخورند تا حجم زیادی از معده شان که بزرگ شده پر شود و سپس اقدام به خوردن غذای اصلی کنند.