هیچان

خیلی وقت است گذرمان به سیستان و بلوچستان نیفتاده است؛ منطقه ای با تاریخ و فرهنگ مسحورکننده که هر گردشگری را مشتاق خود می‌کند.
اکنون می‌خواهیم شما را به روستایی ببریم که هم تاریخی دارد که به هزاره سوم پیش از میلاد برمی گردد و هم رودخانه و باغ هایی که هوای منطقه را مطبوع و تفرج در آنجا را مطلوب می‌سازد. اینجا «هیچان» است؛ روستایی حوالی شهرستان نیک‌شهر.
این روزها در آنجا، هوا خنکای خوبی دارد و سفرتان را دلپذیرتر می‌کند. با توجه به بعد مسافت، فرصتی مناسب باید تا بازدید از این روستا و نواحی اطرافش فراهم شود.

وقت سفر همین حالاست؛ دی ماه!
هیچان که البته وجه تسمیه آن مشخص نیست، روستایی است در 30کیلومتری شمال نیک شهر. این روستا که به سبب قرار گرفتن در مسیر جاده مواصلاتی ایرانشهر به نیک‌شهر و چابهار، موقعیت اقتصادی خوبی دارد، از شمال به بخش لاشار و از جنوب به شهرستان نیک‌شهر محدود می‌شود. در شرق آن نیز روستای شگیم قرار گرفته و از غرب هم به روستاهای کوچینک و جکان محدود می‌شود. این روستا که مرکز دهستان هیچان در بخش مرکزی شهرستان نیک‌شهر است، بر مبنای سرشماری سال1390، 2637نفر جمعیت دارد. هیچان روستای نسبتا پَستی است، به طوری که تنها 120متر از سطح دریا بالاتر است. با این وجود روستا رودخانه‌ای هم دارد که از ارتفاعات شهرستان سرحه سرچشمه گرفته و پس از عبور از غرب هیچان و روستاهای بلپیر و مخت، سرانجام به رودخانه اصلی نیک‌شهر می‌پیوندد. این رودخانه همراه رودخانه دیگری به نام جکان، در پایان مسیر خود، به دریای عمان می‌ریزد. این رودخانه تاثیر زیادی بر آبیاری زمین‌های کشاورزی اطراف و به ویژه اثر مثبتی بر کشت برنج دارد و می‌تواند در شادابی طبیعت منطقه موثر باشد. این منطقه به سبب نزدیکی به کوهستان، حتی نسبت به نیک‌شهر، هوای خنک‌تری دارد و از شهریور تا اردیبهشت هوای مطلوبی دارد. دمای هوای این منطقه در دی‌ماه حداقل به 10درجه سانتی‌گراد می‌رسد. همین موضوع، می‌تواند سفر شما را به این منطقه مطلوب‌تر کند. روستای هیچان برخلاف خشک بودن، هفت قنات _که اهالی هیچان به آن کَهْن می‌گویند_ دارد که «پَشْ بَند» بزرگ‌ترین آن به شمار می‌رود. این قنات در گذشته‌های دور، توسط مقنی‌های یزدی که ید طولایی در این عرصه دارند، حفر شده است. یکی از این قنات‌ها که در غرب روستا قرار دارد، «شوکشگ» نام دارد و در ابتدای جاده‌ای که به طرف روستای کوچینک می‌رود، قرار گرفته‌است. با سر زدن به این قنات هم می‌توانید صورت‌تان را خنکا بخشید و هم به کوه «ایران» بروید. کوهی که اگر در زاویه مناسب آن بایستید، دورنمایی را عرضه می‌کند که گویی نقشه ایران را بر صفحات سختِ کوه، کنده‌کاری کرده باشند.

تنگه تاریخ و طبیعت
یکی از جاذبه‌های طبیعی قابل توجه در هیچان، تنگه «سرحه» است. تنگه‌ای 25کیلومتری که از بَرِ آن، جاده‌ای عبور می‌کند و در یک قسمت آن دره و در سمت دیگرش کوه قرار دارد. ارتفاع این جاده از سطح و حاشیه رودخانه در برخی قسمت‌ها حتی به بیش از 40متر می‌رسد.
آب جاری در رودخانه، چشم‌اندازی زیبا و جذاب را برای مسافران و گردشگران پدید آورده است. در این مسیر، پل‌هایی هم بنا شده‌اند که اگر چه دستور ساخت آنها در زمان پهلوی اول صادر شده اما سال1347 به بهره‌برداری رسیده‌اند. در ساخت این پل‌ها از مصالح بومی چون سنگ کوه‌های اطراف استفاده شده است.
چشمه‌های آبگرم، گونه‌های نادر گیاهی مثل گز روغن، باغستان‌های میوه، نخلستان‌ها و شالیزارهای پلکانی در حاشیه رودخانه نیز می‌توانند جاذبه‌هایی برای تفرج در این منطقه باشند. روستای هیچان علاوه بر درخت عظیم «کهور»ی که گذشته‌ای 700ساله دارد، غار «کدی» را هم در حاشیه خود دارد. این غار که در محله پیرکهور واقع شده، به طول9، ارتفاع دو و عرض سه متر است. اگر از دهانه این غار به پیرامون‌تان بنگرید، با منظره‌ چشم‌نوازی از درختان تنومند و سر به آسمان ساییده مواجه خواهید شد.

اینجا انبه و موز هم دارد!
این روستا، یکی از روستاهای سرسبز بلوچستان به حساب می‌آید. اگر چه این منطقه به لحاظ درختانِ باغی و به سبب بارش پراکنده، فقیر است اما وجود انواع گل‌ها بوته‌های گیاهی، درختان گَز و کُنار، این روستا را در منطقه مذکور، شاخص ساخته است. با این حال به خاطر قنات‌های موجود، نخلستان‌های روستا، هر ساله محصول خوبی عرضه می‌کنند. به همین دلیل،خرما به محصول عمده کشاورزی هیچان بدل شده است. اگر به این روستا سفر کردید، گشت و گذار در فضای سحرآمیزِ درختان سر به فلک کشیده خرما را از دست ندهید. اگر چه رنگ، طعم، نوع هسته، شکل برگ ، قطر تنه در 27نوع خرمایی که در این روستا به دست می‌آید، با یکدیگر متفاوت است، اما 80 درصد محصول خرمای هیچان از گونه «مُضافتی» است. اهمیت خرما در فرهنگ مردم هیچان تا بدان‌جاست که پسری که زن می‌گیرد، پدرش یک درخت خرما به او هدیه می‌دهد یا کسی که مریض یا به مشکلی دچار می‌شود، یک درخت خرما صدقه می‌دهد. همچنین رسم است که فردی که ازدواج می‌کند،60اصله نخل خرما به عنوان مهریه به عروس تقدیم می‌کند. اگر در شهریورماه به هیچان رفتید، حتما در مراسمِ جالب سنتی خرماچینی شرکت کنید. مراسمی که ملزومات آن، کَچ (سبد ویژه حمل خرما)، سُند(سبد ویژه نگهداری خرما)، مُرداک (وسیله بالا رفتن از درخت خرما) و ریز (طنابی جهت پایین آوردن خرما از درخت) است.
اگر تصور می‌کنید که میوه‌های گرمسیری چون انبه و موز، تنها در کشورهای جنوب شرق آسیا رشد می‌کند، سخت در اشتباه هستید زیرا در هیچان، هر دو به عمل می‌آید. درخت انبه اگر پربار باشد چیزی حدود 500کیلوگرم محصول می‌دهد و در گرمای تابستان برداشت می‌شود. این میوه اگر به صورت نارس چیده شود، ماده اصلی ترشی به نام «هَرّام» خواهد بود. درختان موز هم که طولی حداکثر 3 متر دارد، در سال‌هایی که برای کشاورزی مطلوب است، هر خوشه آن 100عدد موز می‌دهد. از دیگر محصولات این روستا می‌توان به درخت کنار، کَهُور، پاپایا (خربزه درختی) اشاره کرد. البته در این روستا حتی مرکباتی چون پرتقال، نارنگی، لیموترش و شیرین نیز کشت می‌شود که کشاورزان علاقه‌مند به کشتِ آنها، به سرعت در حال افزایش هستند.
ناگفته نماند که در این روستا برنج هم کاشته می‌شود که عمدتا از انواع چامپا، دُم سیاه و سدری هستند اما بیشتر مصرف بومی دارد و معیشت کشاورزان را تامین می‌سازد.
مردم هیچان آداب و رسوم خاصی دارند که برخی از آنها حتی در منطقه بلوچستان نیز شاخص است از جمله اینکه اگر مردی بیش از یک همسر اختیار کند، مذموم تلقی شده و حتی طلاق دادن را هم کاری ناپسند و ناشایست می‌شمارند.
با این وجود، هنور برخی رسوم کهن در میان مردم به ویژه قدیمی‌ها وجود دارد. به طور مثال، برای مشخص کردن فردی که دزدی کرده از آینه استفاده می‌کنند و برای دفع بیماری‌ها مراسم «گواتی» برگزار می‌شود که همراه با آیین و موسیقی خاصی است. عروسی را در گویش هیچانی «سُور» می‌گویند. اگر چه شاید اکنون چندان مرسوم نباشد اما در زمان‌های گذشته مراسم عروسی حدود 3 شبانه‌روز به طول می‌انجامید. اگر در طول سفرتان، شاهد چنین مراسمی بودید، بخت با شما یار بوده است. روز عروسی، جمعی از جوانان روستا، داماد را جهت به اصطلاح حمامِ دامادی، به قنات پشت‌کوه یا قنات پش‌بند می‌برند. پس از مراسم عروسی روز بعد از آن (داگِرَگَیْ روچ) پدر داماد یک نخل خرمای مضافتی را به رسم «داد» به عروس و داماد هدیه می‌دهد. در گذشته مراسم دُهل‌زنی به همراه «دوچاپی یا سه چاپی» که قدمتی دیرینه دارد و مختص این منطقه است در عروسی‌ها نواخته می‌شد. جالب است که در هیچان عزا هم، چون عروسی، 3 روز طول می‌کشد و مراسمِ پس از آن، «چهل»، «چهار ماه» و «یک سال» نام دارد.

چگونه برویم؟
از پایتخت تا روستای هیچان، چیزی در حدود هزار و 640 کیلومتر راه در پیش دارید که با خودروی شخصی، بدون احتسابِ احیانا شب‌مانی در یکی از شهرهای طول راه یا استراحت در میانه‌های راه -که حتما باید در این سفر طولانی در نظر داشت - نزدیک به 17ساعت راه خواهید داشت. در طول این مسیر از یزد و سپس کرمان خواهید گذشت و از آنجا، شهرهای بم، زاهدان، زابل، خاش و ایرانشهر را پیش رو خواهید داشت.
130کیلومتر که از ایرانشهر به طرف جنوب و در راستای شمال نیک‌شهر آمدید،30کیلومتر مانده به نیک شهر، تابلوی هیچان راهنمایی‌تان خواهد کرد. برای علاقه‌مندان به سفر با اتوبوس، هر روز یک سرویس، ساعت 8:45 صبح از پایانه مسافربری جنوب عازم چابهار می‌شود که بهای آن، 35هزار تومان است که البته اصلا آن را به شما توصیه نمی‌کنیم. سه سرویس هم در ساعات 8، 9 و10:30صبح از همین پایانه، راهی ایرانشهر می‌شوند که شرایط بهتری دارند و قیمت بلیت‌های‌شان به ترتیب 36، 52 و 37 هزار تومان است. از چابهار و ایرانشهر تا نیک‌شهر به ترتیب 178 و 164کیلومتر را باید با خودروهای سواری یا اتوبوس‌های محلی طی کنید. راه دیگر برای رفتن به این روستا، قطار است. یک روز در میان، ساعت 11:55صبح، قطار لوکس 6 تخته‌ای عازم زاهدان می‌شود که با بلیت 62هزار تومانی‌اش، 23 ساعته به مرکز سیستان و بلوچستان می‌رسد.
اگر صرفا، مقصد سفرتان هیچان باشد و قصد گردش در زاهدان و اطراف را نداشته باشید، این شیوه مسافرت شما را خسته خواهد کرد زیرا از آنجا تا این روستا،460کیلومتر مسافت خواهد بود. طبیعی است که راحت‌ترین کار، سفر با هواپیما به قصد فرودگاه چابهار است. حداقل هزینه‌ای که باید برای بلیت این پرواز بدهید، 174هزار و600 و حداکثرِ آن هم 393هزار و 600تومان است.

کجا بمانیم؟
اگر مهمان اهالی خونگرم هیچان شدید و شب را در کنار آنان به صبح رساندید که اقبال بلندی داشته‌اید. جز این، برای اقامت شبانه باید به ایرانشهر یا چابهار بروید زیرا حتی نیک‌شهر هم اقامتگاه رسمیِ درست و حسابی ندارد. هتل‌های لیپار 4ستاره در منطقه آزاد، لاله 4ستاره در خیابان امام خمینی مقابل پارک الغدیر، سپیده دو ستاره در خیابان فردوسی جنب دفتر هواپیمایی و مهمانسرای کشتیرانی دو ستاره در خیابان مطهری روبه‌روی اداره پست قدیم در چابهار و هتل‌های ایرانشهر دوستاره در خیابان فارابی و قصر دو ستاره در تقاطع خیابان طالقانی و آزادی در ایرانشهر، گزینه‌های شما خواهند بود.

چه بخوریم؟
اگر توفیق نوش جان کردن دست‌پخت زنان هیچانی را پیدا کردید، بهتر است سراغ چانگال (ترکیبی از نان و روغن و خرما)، حلوای شیرگی (مخلوطی از شیره حاصل از جوشاندن خرما و برنج آسیاب شده و روغن)، خرما بریج (حاصل خرما با آرد و روغن)، کَتُکْ (خرمای نارسِ خشک شده بدون هسته برای زمستان)، هُمبی نا (ترکیب خرمای رسیده با شیره خرما) و حارَگ (حاصل جوشش 4ساعته خرمای مضافتی نارس در آب و پهن کردن آن مقابل آفتاب به مدت سه روز است) بروید.

چه سوغاتی بیاوریم؟
در این روستا، مانند دیگر نقاط این منطقه، باید سراغ لباس‌های سوزن‌دوزی و سکه‌دوزی شده را بگیرید که حالت رقابتی میان زنان و دختران بلوچ به خود گرفته است. این لباس‌ها شامل روسری، پیراهن و شلوار زنانه با شکل‌ها و رنگ‌های متنوع می‌شود و می‌توانید آنها را به عنوان سوغات برای دوستان و آشنایان و نیز یادگاری از این سفر، برای خودتان همراه ببرید تا از این طریق به سهم خود به اقتصاد محروم این منطقه هم کمکی هم کرده باشید. اگر توانستید به کتابخانه 175متر مربعی هیچان هم که بهمن ماه سال گذشته افتتاح شد، سری بزنید و در حد بضاعت خود، در ترویج فرهنگ کتابخوانی میان مردم این روستا نقشی ایفا کنید.
هیچان از جمله روستاهای قدیمی بلوچستان به شمار می‌آید، به طوری که حتی از یکی از آثار تاریخی آن، محوطه‌ای باستانی است که پیشینه آن به هزاره سوم پیش از میلاد بر‌می‌گردد.
یکی دیگر از یادمان‌های تاریخی این منطقه، قبرستانی بازمانده از دوران پیش از اسلام است. با این وجود، دقیقاً سابقه سکونت در هیچان مشخص نیست. افزون بر اینها، در اینجا قلعه‌ای از دوران اسلامی وجود دارد که حکایت از خان‌نشین بودن هیچان دارد. هیچان از گذشته‌های دور، جمعیت ثابت و یکجانشینی داشته است. این ویژگی به سبب موقعیت جغرافیایی، آب فراوان، قابلیت‌های کشاورزی، سابقه و قدمت تاریخی این منطقه بوده است.
این روستا که یکی از روستاهای پر‌جمعیت منطقه محسوب می‌شود، ساختاری طولی داشته و گویی در امتداد رودخانه بنا شده است.روستا دارای 12محله است که در این میان، محله «هشتیک» جمعیت بیشتری را در خود جای داده و مسجد جامع روستا نیز در آن قرار دارد. محله «پشت کوه» جمعیت کمتری در مقایسه با دیگر محله‌ها دارد. قلعه‌خان که پیش‌تر هم به آن اشاره شد، محله «کلات» که در آن بازار واقع شده، قبلا محل استقرار خانِ روستا بود. در محله‌ای که اتفاقا «اداره» نام دارد، مراکز دولتی قرار گرفته‌اند. کوهستان، کشتزارها و درختان خرما محله‌های گوناگون روستا را از یکدیگر جدا کرده‌اند. طوایف پنج‌گانه این روستا شامل رئیسی‌ها، مبارکی‌ها، درزاده‌ها، داوودی‌ها و نوکری‌ها هستند که از میان آنها طایفه رئیسی‌ها بخش مهمی از جمعیت را تشکیل داده‌اند.
اگر چه در گذشته‌های دور با استفاده از شاخ و برگ و تنه درخت خرما، خانه‌هایی از جنس چوب در هیچان ساخته می‌شد اما سال‌هاست که دیگر آن شیوه منسوخ شده و حالا 70درصد خانه‌های این روستا از خشت و گل است. هر چند متاسفانه مانند بسیاری از روستاهای دیگر ایران، خانه‌های جدید در این روستا، از مصالحی چون آجر استفاده شده و در عمل بافت سنتی روستا را بر هم زده است. نوع جنس ساختمان با درآمد افراد رابطه مستقیم دارد. افرادی که درآمد بالایی دارند بیشتر خانه‌های خود را از سیمان و آجر بنا می‌کنند. در این روستا علاوه بر واحد‌های مسکونی آپارتمانی و آجری، مساکنی به اسم «گِرد توپ» و «لُوگْ» وجود دارد. گردتوپ یکی از مساکن زیبای سنتی و بومی منطقه است. دیوارهای آن از خشت و چینه و کاه‌گل ساخته شده و دارای در چوبی و سقف آن از شاخ و برگ درخت خرما و در کل تقریبا مدور است. اگر دیواره عمودی آن از چوب‌های گز و نخل درست شده باشد، به آن توپی می‌گویند. «لوگ» از شاخ و برگ درختان خرما به صورت نیم‌دایره و با سقف هلالی درست می‌شود. برای برپایی آن در زمین، گودالی حفر کرده تا پایه‌های لوگ محکم و استوار باقی بماند و سپس با حصیر یا پلاس آن را می‌پوشانند.
هیچان یکی از روستاهای پرجاذبه تفریحی و گردشگری شهرستان نیک‌شهر در جنوب سیستان و بلوچستان با چهار هزار نفر جمعیت، در حاشیه محور ترانزیتی ایرانشهر- چابهار قرار گرفته‌است.
دو رودخانه تنگه سرحه و جک از غرب این روستا می‌گذرند و تاثیر شگرفی بر دمیدن روح نشاط و آبادانی در این شهر دارند. در روستای «هیچان» هفت قنات وجود دارد که مهم‌ترین آنها قنات شوکشگ است که در کنار جاده ترانزیتی قرار گرفته و آب گوارایی دارد که مسافران با توقف در حاشیه آن می‌توانند به کوه ایران و نیز کوه شفابخش دسترسی داشته باشند. در دو راهی این روستا،کوه شفابخش نظر هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند. بایک توقف کوتاه در کنار قنات همیشه جاری شوکشگ می‌توانید خستگی را از تن‌تان بزدایید. نیز بر بلندی غار کدی دریچه‌ای از شکوه و عظمت و سرسبزی این روستا را به روی شما گشوده می‌شود و از همین‌جا تو را به سمت قلعه تاریخی و تپنده هیچان سوق می‌دهد. اینها گوشه‌ای از جلوه‌های بی‌بدیل این روستای تاریخی است. در هر حال استان سیستان و بلوچستان و از آن میان دهستان هیچان، با وجود قلعه تاریخی، محوطه باستانی بازمانده از هزاره‌های دوم و سوم قبل از میلاد، جاذبه‌های بکر گردشگری، باغستان‌های میوه‌های گرمسیری در حاشیه جاده ترانزیت از مناطق نمونه گردشگری به شمار می‌آیند. بی‌تردید سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند نقش موثری در توسعه اقتصادی و رونق صنعت توریسم در منطقه داشته باشد. در کنار جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی این روستا، صنایع‌دستی خصوصا سوزن‌دوزی، یکی از صنایع‌دستی پردرآمد آن به حساب می‌آید که توانسته اقتصاد 80درصد از خانوارها را تامین و نقش موثری در بهبود وضعیت معیشتی ساکنان این روستای تاریخی داشته باشد.
متاسفانه با توجه به وضعیت اقتصادی کشور و پایین بودن قدرت سرمایه‌گذاری در بخش‌خصوصی در سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تاکنون از همه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های این منطقه به خوبی بهره‌برداری نشده‌است. امید است آن طور که باید و شاید بتوان از ظرفیت‌ها و استعدادهای منطقه در جهت شکوفایی و رونق اقتصادی و توسعه منطقه بهره‌برداری کرد.