بر اساس قانون تامین اجتماعی افرادی که مشمول هیچ بیمه ای نیستند، تحت پوشش بیمه اختیاری قرار می گیرند.
بیمه بر اساس قانون تامین اجتماعی به دو دسته عمده تقسیم می شود:
الف: بیمه اجباری: بیمه اجباری شامل تمامی مشمولین قانون کار و کسانی است که در قبال دریافت مزد و حقوق در کارگاه‌ها، کارخانه ها و شرکت‌ها مشغول به کارند.
ب: بیمه های خویش فرما: بیمه خویش فرما به دو دســته تقســیم می شود:
۱. بیمه اختیاری
۲. بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد
بیمه اختیاری برای کسانی است که تحت پوشش بیمه خاصی نیستند.
متقاضی این نوع بیمه، مستقیما با مراجعه به شعب سازمان تامین اجتماعی خواهان انعقاد قرارداد بیمه اختیاری می‌شود و موظف است خود حق بیمه را در زمان تعیین شده پرداخت کند. درصورت عدم پرداخت حق بیمه در موعد مقرر قرارداد بیمه او باطل می‌شــود و متقاضی موظف است در چارچوب ضوابط مجددا درخواســت خود را ارائه کند. البته متقاضی بیمه اختیاری می‌تواند برای انعقاد بیمه اختیاری با سازمان وکیل بگیرد.
در متن وکالت‌نامه باید دقیقا موضــوع وکالت مبنی بر انعقاد قرارداد بیمه اختیاری ذکر شود و قراردادهای وکالتی که به صورت کلی تنظیم شده باشند در این خصوص فاقد اعتبارند. ســازمان تامین اجتماعی از زمان ثبت تقاضای بیمه اختیاری در دفتر شعبه موظف است حداکثر در مدت دو ماه موضوع را بررسی و استحقاق یا عدم استحقاق را کتبا به متقاضی اعلام کند. در صورت وجود شــرایط سنی و ســابقه انعقاد قرارداد بیمه اختیاری، متقاضی و افراد تحت تکفل برای معاینه پزشکی به پزشک معتمد سازمان معرفی می‌شوند.
متقاضیانی که هنگام ارائه تقاضا بیشتر از نه ماه از قطع پرداخت حق بیمه آن‌ها نگذشته باشد از انجام معاینات پزشکی معاف هستند. چنانچه بیمه شدگان اختیاری با اشتغال در کارگاه‌های مشمول قانون کار و تامین اجتماعی تحت پوشش بیمه اجباری قرار بگیرند یا مشمول صندوق‌های بیمه ای دیگر شــوند موظف اند آن را کتبا به اطلاع سازمان برسانند تا برای قطع بیمه اختیاری آنان اقدام شود؛ در غیر این صورت حق بیمه های دریافتی پس از کسر هزینه های اداری مربوط مسترد شده و سابقه ایجادشده حذف می‌شود.
شرایط بیمه اختیاری
کسانی می توانند بیمه اختیاری شوند که دارای شرایط زیر باشند: داشتن حداقل ۳۰ روز سابقه پرداخت حق بیمه داشتن حداکثر ۵۵ سال سن (مرد و زن) در صورتی که ســن متقاضی در زمان تقاضا بیش از ۵۵ ســال باشد باید، معادل مدت مازاد سنی، ســابقه حق بیمه را بپردازد.
برای مثال، اگر متقاضی بیمه اختیاری ۵۷ساله باشد باید هنگام درخواست دو ســال ســابقه پرداخت حق بیمه را بپردازد و اگر ۶۰ساله باشد داشــتن پنج سال سابقه الزامی است.
متقاضیانی که بیش از ده سال ســابقه پرداخت حق بیمه را داشته باشند از شرط ســنی معاف اند و با هر سنی می‌توانند بیمه شوند. چنانچه بیمه شده ای یکبار با سازمان قرارداد بیمه اختیاری منعقد کرده باشد تا سه بار حق انعقاد قرارداد بیمه اختیاری را بدون شرط سنی خواهد داشت.
البته دوران انقطاع جزء بیمه و سوابق فرد منظور نخواهد شد. برای کسانی که بیش از سن مقرر سن دارند، سوابق انتقالی از صندوق‌های دیگر برای تامین سابقه مورد نیاز محاسبه نخواهد شد.
چنانچه متقاضی بیمه اختیاری با ارائه مدارک و اسناد غیرقانونی و جعلی مبادرت به انعقاد قرارداد کند، بیمه وی قطع می‌شود و نمی‌تواند از مزایای سازمان استفاده کند.
درصد حق بیمه اختیاری
درصد حق بیمه متقاضیان بیمه اختیاری ۲۶ درصد دستمزد و حقوق توافق شده است. بیمه اختیاری بر اساس حق بیمه مذکور تمامی تعهدات بیمه ای را شامل می‌شود. بیمه شدگان اختیاری که قبال با بیمه های ۱۴ ،۱۲ و ۱۸ درصدی مشمول بیمه بوده اند، از تاریخ ۸۶/۱/۱ با بیمه ۲۶ درصدی تطبیق یافتند و در برابر تعهدات مذکور بیمه کامل خواهند بود.